• 

Historia Księstwa Świdnicko-Jaworskiego

 

Księstwo świdnicko-jaworskie istniało od 1290 do 1741 roku i powstało w wyniku wydzielenia z księstwa legnickiego dzielnicy z Jaworem, która następnie połączyła się z okręgiem świdnickim wydzielonym z księstwa wrocławskiego. Stolicami połączonego księstwa były Świdnica i Jawor. Obie dzielnice posiadały własne herby. Herb księstwa świdnickiego przedstawiał na srebrno-złotej tarczy czerwono-czarnego orła dzielonego w słup, z przepaską na piersi. Symbolem księstwa jaworskiego była biało-czerwona szachownica. Twórcą księstwa był Bolko I Surowy, władca z dynastii Piastów. Na początku XIV w. księstwo rozpadło się na trzy dzielnice z ośrodkami w Świdnicy, Jaworze i Ziębicach, ale w 1346 r. zostało ponownie zjednoczone przez Bolka II Małego. Do wybuchu wojny trzydziestoletniej (1618-1648) było to najpotężniejsze i najbogatsze księstwo na Śląsku. Ze względu na burzliwe dzieje przechodziło pod zwierzchność Czech, Węgier, Austrii i Prus.

 

ok. 1274 – książę legnicki Bolesław II Rogatka wydzielił swojemu najstarszemu synowi Henrykowi V Grubemu dzielnicę książęcą ze stolicą w Jaworze. Tak powstało księstwo jaworskie, obejmujące jeszcze Bolków, Kamienną Górę, Lubawkę, Świerzawę, Nowogrodziec i Lwówek Śląski.

1277 – Księstwo jaworskie powiększyło się o Środę Śląską i Strzegom.

1278 – Rządy w Legnicy objął Henryk V, a dzielnicę jaworską przejęli jego młodsi bracia, Bolko I Surowy i Bernard.

1281 – Bolko I wydzielił młodszemu Bernardowi ziemię lwówecką.

1284 – Bolko I Surowy ożenił się z Beatrycze, córką Ottona V Długiego, władcy Brandenburgii.

1286 – Umarł Bernard, a Lwówek wrócił do księstwa jaworskiego Bolka I.

1290 – Zmarł książę wrocławski Henryk IV Probus. Bolko I, który poparł swojego brata Henryka V w walce o tron wrocławski, uzyskał od niego południowo-zachodnią część księstwa wrocławskiego z miastami: Świdnicą, Dzierżoniowem, Ząbkowicami Śląskimi, Ziębicami i Strzelinem. W ten sposób powstało księstwo świdnicko-jaworskie.

1292 – Bolko I ufundował opactwo Cystersów w Krzeszowie, późniejsze mauzoleum Piastów świdnicko-jaworskich.

1295 – Król czeski Wacław II wkroczył na Śląsk. Bolko świdnicko-jaworski powstrzymał oddziały czeskie pod Kamienną Górą.

1 II 1296 – Bolko I i Henryk V Gruby oddali się pod opiekę papieża Bonifacego VIII, który zakazał naruszania ziem obu książąt. Wacław II musiał wycofać się ze Śląska.

1296 – Po śmierci Henryka V opiekę nad jego małoletnimi dziećmi i księstwem legnicko-wrocławskim przejął Bolko I .

1297 – Wiec w Zwanowicach zlikwidował konflikty pomiędzy śląskimi książętami. Bolko I Surowy odzyskał Chojnów i Bolesławiec, które zagarnął w 1291 r. Henryk III głogowski.

21 III 1299 – Papież Bonifacy VIII ponownie przyjął ziemie księcia Bolka I pod opiekę Stolicy Apostolskiej. Miało to obronić księstwo przed Wacławem II.

9 XI 1301 – Zmarł książę świdnicko-jaworski Bolko I. Opiekę nad jego małoletnimi synami przejął margrabia brandenburski Herman, brat księżnej Beatrycze.

1308 – Kres opiekuńczych rządów margrabiego Hermana. Władzę w księstwie i opiekę nad małoletnimi braćmi, Henrykiem i Bolkiem, objął Bernard, najstarszy syn Bolka I.

1310 – Bernard poślubił Kunegundę, córkę Władysława Łokietka.

1310 – Na tronie czeskim zasiadł Jan Luksemburski, który wysunął roszczenia do Korony polskiej i rozpoczął walkę o wpływy czeskie na Śląsku.

1312 – Władzę w Jaworze przejął Henryk. Bernard i Bolko władali wspólnie dzielnicą świdnicką.

1322 – Najmłodszy Bolko, pierwotnie przeznaczony do stanu duchownego, otrzymał księstwo ziębickie, wydzielone z księstwa świdnickiego.

1322 - Bernard świdnicki i Bolko II ziębicki, wzięli udział w rejzie krzyżackiej na Litwę. Wyprawa ta zorganizowana była w celu chrystianizacji terenów przyległych do państwa krzyżackiego.

1323-1324 – Bernard świdnicki i Henryk jaworski zostali stronnikami Władysław Łokietka w koalicji antyluksemburskiej.

6 V 1326 – Zmarł książę świdnicki Bernard Stateczny. Rządy w księstwie przejął jego syn Bolko II Mały.

1326 - Pojawiła się pewna wzmianka o świdnickim zamku książęcym istniejącym prawdopodobnie już w końcu XIII w.

1327-1335 – Część księstw śląskich przeszło pod zwierzchnictwo czeskie. Tylko księstwa świdnickie i jaworskie pozostały niezależne.

1329 – Bolko II świdnicki został pośrednikiem w rokowaniach w sprawie rozejmu między Władysławem Łokietkiem a Ludwikiem Wittelsbachem.

4 III 1330 – W Świdnicy powołano sąd sześciu, tzw. Manngericht (Sąd Mański), pełniący funkcję instancji apelacyjnej dla całego księstwa. Składał się on z trzech przedstawicieli szlachty, którzy wybierali sędziego dworskiego oraz dwóch członków rady miejskiej. Do początku XVI w. posiedzenia sądu odbywały się na zamku.

1330 - Według tradycji Bolko II zainicjować miał budowę kościoła farnego, obecnej katedry świdnickiej.

1331 – Powstanie koalicji czesko-krzyżackiej przeciwko Władysławowi Łokietkowi. Bolko II świdnicki opowiedział się po stronie króla polskiego. Podczas wojny polsko-czeskiej Jan Luksemburski oblegał Niemczę i Głogów, który zdołał opanować.

VIII 1335 – Układ w Trenczynie między Janem Luksemburskim i Kazimierzem Wielkim. Król polski uznał prawa Korony czeskiej do większości księstw śląskich oraz księstwa płockiego, natomiast władca Czech zrzekł się praw do tronu polskiego.

1338 – Bolko II Mały poślubił Agnieszkę, córkę księcia Leopolda I Habsburga.

II 1339 – Akt krakowski potwierdził postanowienia układu w Trenczynie w sprawie rezygnacji strony polskiej z praw do Śląska z wyraźnym wyłączeniem księstw świdnickiego i jaworskiego.

1 I 1345 – Kazimierz Wielki nadał kupcom z terenu księstwa świdnickiego przywilej wolnego handlu z Rusią. Równoczesne zamknięcie szlaku na Ruś przez ziemie polskie dla mieszczan wrocławskich, pozwoliło poddanym Bolka II skupić w swych rękach cały handel Śląska ze wschodnią Europą.

1345 - Bolko świdnicki przystąpił do koalicji antyluksemburskiej, którą tworzyli Kazimierz Wielki, Karol Robert węgierski i cesarz Ludwik IV Wittelsbach.

1345-1348 - Wojna polsko-czeska.

1345 - Jan Luksemburski zaatakował księstwo świdnickie. Oblegał Świdnicę, ale jej nie zdobył. Udało mu się opanować Kamienną Górę.

28 VI 1345 – Bolko II Mały zawarł ze stryjem Henrykiem jaworskim traktat o wzajemnym dziedziczeniu.

1 VII 1345 – Książę Bolko II odebrał w Jeleniej Górze hołd od poddanych księcia jaworskiego.

1346 – Zmarł Henryk jaworski, jego księstwo w drodze sukcesji przejął Bolko II. Nastąpiło ponowne połączenie księstw świdnickiego i jaworskiego.

1348 – Bolko II podstępem odzyskał Kamienną Górę.

22 XI 1348 – Traktat pokojowy w Namysłowie. Polsko-czeskie porozumienie uznawało status-quo. Śląsk pozostał w rekach króla czeskiego Karola Luksemburczyka, z wyjątkiem księstwa świdnicko-jaworskiego. Strona czeska ostatecznie zrezygnowała z roszczeń do tronu polskiego.

25 XI 1348 – Rozejm w Legnicy pomiędzy królem czeskim Karolem a Bolkiem II Małym.

16 VIII 1350 – Zawarcie pokoju w Świdnicy, który stanowił, że Bolko świdnicko-jaworski nie będzie bez zgody króla czeskiego dysponował swoimi ziemiami. Postanowiono również, że Anna, córka Henryka świdnickiego i bratanica Bolka II, poślubi Wacława, małoletniego syna króla czeskiego. Jednak Wacław wkrótce zmarł, a Bolko zdecydował się na oddanie ręki Anny samemu Karolowi, który w międzyczasie owdowiał.

10 III 1353 – Ugoda w Wiedniu – w razie bezpotomnej śmierci Bolka II Małego jego księstwo przejdzie w ręce Karola IV jako wiano Anny z zastrzeżeniem dożywocia dla księżnej Agnieszki.

27 V 1353 - Ślub Anny świdnickiej z Karolem IV.

3 VII 1353 – Akt sukcesyjny Bolko II potwierdzający ustalenia ugody wiedeńskiej.

1353-1364 - Książę świdnicko-jaworski w oparciu o sojusz z Karolem IV prowadził szeroką ekspansję terytorialną nabywając m. in. ziemię siewierską, Złoty Stok, Byczynę, Kluczbork, część Oławy i Brzegu, Złotoryję oraz Dolne Łużyce.

1 V 1356 – Układ w Pradze między Kazimierzem Wielkim a Karolem IV. Władca polski zrezygnował z praw do Byczyny, Kluczborka, Świdnicy i Jawora.

28 VII 1368 – Zmarł Bolko II Mały.

1368-1392 – Wdowie rządy księżnej Agnieszki w księstwie świdnicko-jaworskim.

11 X 1369 – Karol IV potwierdził prawa księżnej Agnieszki do obu księstw.

1372 – Król polski Ludwik Węgierski potwierdził rezygnację z praw do Śląska.

1384 – Król czeski Wacław IV zezwolił Świdnicy, Strzegomiowi i Jaworowi na zorganizowanie własnych oddziałów zbrojnych w celu ochrony kupców przed rabusiami.

2 II 1392 – Zmarła księżna Agnieszka. Księstwo świdnicko-jaworskie przeszło pod panowanie czeskie. Księstwem w imieniu króla rządzili starostowie. Pierwszym starostą został Benesz z Choustnika.

II poł. XIV w. – Zamki obronne wzniesione przez władców świdnicko-jaworskich stopniowo przeszły w ręce rodów rycerskich.

1417 – Świdnica uzyskała od Wacława IV królewski mandat potwierdzający prawo mili (ok. 6,5 km) oraz ograniczający produkcję pozacechową na wsi. Zakazano zakładania we wsiach księstwa świdnicko-jaworskiego warsztatów rzemieślniczych, browarów i organizowania targów solnych.

1419-1436 – Wojny husyckie.

1424 –Zygmunt Luksemburski król czeski zakazał mieszczanom z księstwa wrocławskiego i świdnicko-jaworskiego pomagać husytom.

1429-1430 – Miasto Świdnica uczestniczyło w antyhusyckiej koalicji książąt śląskich, biskupa wrocławskiego oraz miast śląskich.

VI 1444 – Stany księstwa świdnicko-jaworskiego i wrocławskiego zawarły związek zbrojny celem wytępienia rycerzy-rabusiów i zaprowadzenia spokoju na Śląsku.

1490 – Zmarł Maciej Korwin. Śląsk przejął Władysław Jagiellończyk.

1511 – Władysław Jagiellończyk zarządził reformy monetarne w związku z psuciem monety. Świdnica przystąpiła do Związku Monetarnego utworzonego przez książąt śląskich i stany śląskie. W mieście wybuchły zamieszki, a w ich wyniku ucierpiał zamek, w którym znajdowała się mennica.

1515 – Układ w Wiedniu między Jagiellonami i Habsburgami w sprawie dziedziczenia tronów czeskiego i węgierskiego.

1516 – Zmarł Władysław Jagiellończyk. Tron czeski i węgierski objął jego syn Ludwik Jagiellończyk.

1526 – W bitwie pod Mohaczem zginął Ludwik Jagiellończyk, który nie pozostawił po sobie potomka i na mocy układu wiedeńskiego z 1515 r. Węgry i Czechy, a wraz z nimi Śląsk, przeszły pod panowanie austriackich Habsburgów.

21 IV 1527 – Świdniczanie i przedstawiciele rycerstwa księstwa świdnicko-jaworskiego złożyli w Świdnicy hołd lenny królowi Ferdynandowi I Habsburgowi. Stany księstwa świdnicko-jaworskiego jako jedyne miały przywilej składania hołdu władcy na własnym terytorium.

1530 – Dekret cesarza nakazujący wypędzenie z księstwa wszystkich heretyków, szczególnie zalecił zwalczanie anabaptystów. Sekta anabaptystów stanowiła lewe skrzydło luterańskiej reformacji. Jej członkowie praktykowali chrzest dorosłych, głosili niezależność oraz wolność stanów. W rejonie Świdnicy taka wspólnota istniała w Pszennie.

1537 – Zamek świdnicki został odbudowany po pożarze przez doktora Franza Grimma, kanclerza księstwa świdnicko-jaworskiego.

1545 – Szlachta księstwa świdnicko-jaworskiego otrzymała od cesarza przywilej zezwalający na prowadzenie tkactwa wiejskiego, co wcześniej było zakazane. Przywilej ten spowodował szybki rozwój tkactwa chałupniczego na Pogórzu Sudeckim, co stanowiło dużą konkurencję dla rzemiosła miejskiego i świadczyło o stopniowym ograniczaniu praw ekonomicznych mieszczaństwa na rzecz szlachty.

1561 – Pierwsza wzmianka o kopalni węgla kamiennego w księstwie, w Białym Kamieniu koło Wałbrzycha.

1604 – Diprand Czettritz, właściciel Wałbrzycha, wydał pierwszy w księstwie Ordunek węglowy, regulujący wydobycie węgla na Białym Kamieniu.

1618-1648 – Wojna trzydziestoletnia. Miasta księstwa były wielokrotnie zdobywane przez żołnierzy cesarskich, saskich i szwedzkich. Każdy pobyt kończył się kontrybucją bądź grabieżą.

1628-1629 – Nasilenie działań kontrreformacyjnych w księstwie świdnicko-jaworskim. Głównym rzecznikiem kontrreformacji stał się starosta królewski Jan Henryk Bibran.

1642 – Armia szwedzkiego generała Torstensona zajęła Jawor, Strzegom i Świdnicę. Miasta zniszczono i nałożono na nie kontrybucję.

24 X 1648 – Traktaty pokojowe w Münster i Osnabrück (tzw. pokój westfalski). Postanowienia traktatu gwarantowały wolność wyznania dla katolików, luteranów i kalwinów pod warunkiem lojalności wobec państwa, ale zasada ta nie dotyczyła dziedzicznych krajów habsburskich, m. in. księstwa głogowskiego i świdnicko-jaworskiego. W księstwach tych cesarz mógł przeprowadzić rekatolicyzację, ale zagwarantowano protestantom prawo do budowy trzech kościołów: w Głogowie, Jaworze i Świdnicy.

połowa XVIII w. – Na skutek wojny trzydziestoletniej zmniejszyła się liczba ludności o 60 % w samej Świdnicy i o ponad 30% w księstwie świdnickim. Na 77 wsi w okręgu świdnickim 35 zostało całkowicie lub częściowo spalonych, a 29 zupełnie wyludnionych. Większość ziemi uprawnej leżała odłogiem, nastąpił upadek handlu i rzemiosła, panował głód i szerzyły się choroby. W wyniku kwaterunków i kontrybucji księstwo świdnicko-jaworskie zapłaciło około 15 905 055 florenów, kwotę na owe czasy gigantyczną. W przybliżeniu była to równowartość 52 168 kg czystego złota.

1649-1650 – Bezskuteczne wystąpienia stanów księstwa świdnicko-jaworskiego do cesarza z prośbą o tolerancję w dziedzinie kultu religijnego i o pozostawienie protestantom niektórych szkół i kościołów.

1652 – Ewangelicy uzyskali zgodę cesarza na budowę trzech kościołów (tzw. kościoły pokoju) zagwarantowanych traktatem westfalskim: w Głogowie (jeszcze w 1651 r.), Jaworze i Świdnicy. Zezwolenie udzielono jednak pod kilkoma warunkami. Kościoły musiały powstać poza murami miejskimi, bez wieży, do ich budowy można było użyć tylko drzewa, gliny i słomy.

1653-1654 – Wprowadzono w księstwie dekrety redukcyjne, na mocy których wszystkie kościoły miały być zwrócone katolikom, a luterańscy pastorzy i nauczyciele usunięci.

1680 – Wystąpienia chłopskie w obu księstwach i hrabstwie kłodzkim spowodowane wzrostem obciążeń. Największy rozmiar osiągnęły w Zagórzu Śląskim. Rozruchy stłumiono za pomocą wojska, a przywódców stracono w Świdnicy i Jaworze.

1693 – Johann Joachim Michael baron von Sinzendorf, starosta księstwa, ufundował kolumnę Świętej Trójcy na Rynku w Świdnicy.

XVII w. – Zmiany ustrojowe mające na celu ograniczenie kompetencji samorządów na rzecz scentralizowanej administracji państwowej. Urząd starosty krajowego przekształcono w kolegialny urząd administracji państwowej, sejm krajowy zamieniono w konwent będący organem władzy monarszej. Wprowadzono nowy system podatkowy i powołano kamerę- nowy urząd o kompetencjach skarbowo-podatkowych.

1 IX 1707- Konwencja w Altranstädt przywróciła prawa wyznaniowe ewangelikom w krajach habsburskich, m. in. w księstwie świdnicko-jaworskim. Protestantom zwrócono 121 kościołów na Śląsku i zezwolono na budowę tzw. kościołów łaski m. in. w Kamiennej Górze i Jeleniej Górze. Zabroniono zamykania dostępu do urzędów ze względu na wyznanie.

1725 – Na terenie księstwa świdnicko-jaworskiego w 297 miejscowościach ludność trudniła się tkactwem chałupniczym.

16 XII 1740 – Wojska pruskie pod dowództwem Fryderyka II wkroczyły na Śląsk. Początek pierwszej wojny śląskiej.

7 XI 1741 – Stany śląskie złożyły królowi pruskiemu Fryderykowi II hołd we Wrocławiu.

25 XI 1741 – Dekret Fryderyka II, na mocy którego na Śląsku nastąpił nowy podział administracyjny, w miejsce księstw powstały powiaty. Przestało istnieć księstwo świdnicko-jaworskie.

 

 

Opracowanie:
Małgorzata Janus

Na podstawie:
Boras Z., Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1978.
Dzieje Świdnicy w datach, wyd. Muzeum Dawnego Kupiectwa, Świdnica 2009.
Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego, Wrocław 2002.
Korczak L., Bolko I, [w:] Piastowie. Leksykon biograficzny, pod red. S. Szczura i K. Ożogi,Kraków 1999.
Świdnica. Zarys monografii miasta, pod red. W. Korty, Wrocław-Świdnica 1995.